Đô thị hóa là gì? Tỷ lệ đô thị hoá các tỉnh thành của Việt Nam

Tìm hiểu về đô thị hóa và tình hình đô thị hóa tại Việt Nam

Khái niệm đô thị hóa là gì?

Đô thị hóa là sự mở rộng và phát triển của các khu vực đô thị, được đo lường dựa trên tỷ lệ phần trăm giữa số dân hoặc diện tích đô thị so với tổng số dân hoặc diện tích của một vùng hay khu vực. Một cách khác để đánh giá đô thị hóa là thông qua việc tính toán tỷ lệ gia tăng của các yếu tố này theo thời gian. Theo cách đo lường đầu tiên, đô thị hóa còn được gọi là mức độ đô thị hóa, trong khi theo cách thứ hai, nó được biết đến là tốc độ đô thị hóa. Quá trình đô thị hóa thể hiện sự phát triển rộng rãi của lối sống đô thị, được biểu hiện qua các khía cạnh như dân số, mật độ dân số và chất lượng cuộc sống.

Khái niệm đô thị hóa là gì?

Đặc điểm của đô thị hóa

Những đặc điểm của đô thị hóa có mối quan hệ chặt chẽ với nhau, tác động qua lại lẫn nhau và cùng tạo nên quá trình đô thị hóa. Một số đặc điểm có thể kể đến như: 

Số dân gia tăng

Gia tăng dân số chính là đặc điểm cơ bản nhất của hiện tượng đô thị hóa. Quá trình đô thị hóa đồng nghĩa với việc diễn ra sự chuyển động của dân cư từ vùng nông thôn sang sinh sống ở thành thị. Điều này dẫn đến việc tăng lên số lượng dân cư ở khu vực đô thị đồng thời mật độ dân số đô thị cũng tăng lên.

Mở rộng lãnh thổ

Quá trình đô thị hóa cũng đi kèm với sự mở rộng lãnh thổ của các đô thị, khi chúng ngày càng phát triển về quy mô và kích thước. Sự thu hút đông đảo người dân đến sinh sống và làm việc trong các đô thị là nguyên nhân chính dẫn đến hiện tượng này. Điều này dẫn đến việc mở rộng ranh giới của đô thị, bao gồm cả quá trình sáp nhập các khu vực nông thôn lân cận vào đô thị.

Lối sống đô thị phổ biến

Hiện tượng đô thị hóa cũng ảnh hưởng đến lối sống của cư dân, tạo ra sự thay đổi đáng kể. Các cư dân đô thị thường hiện đại hóa lối sống của họ bằng cách tích hợp những giá trị, văn hóa và thói quen sinh hoạt của thành thị. Điều này có thể nhìn thấy qua cách ăn mặc, sinh hoạt hàng ngày, giao tiếp và các phong cách sống khác.

Gia tăng dân số là một đặc điểm của đô thị hóa

3 hình thức đô thị hóa phổ biến

Hình thức đô thị hóa phổ biến là đô thị hóa nông thôn, đô thị hóa ngoại vi và đô thị hóa tự phát. Mỗi hình thức đô thị hóa đều có những ưu điểm và hạn chế riêng. Để phát triển đô thị hóa bền vững, cần có sự phối hợp chặt chẽ giữa các cấp, các ngành để khắc phục những hạn chế và phát huy những ưu điểm của từng hình thức đô thị hóa.

Quá trình đô thị hóa nông thôn

Quá trình đô thị hóa nông thôn là kịch bản phát triển đô thị tại các vùng nông thôn, thường thông qua việc phát triển các khu vực kinh tế - xã hội ở nông thôn và thu hút dân cư từ nông thôn đến thành thị.

Đô thị hóa nông thôn mang theo một số lợi ích như thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội tại các vùng nông thôn, cùng việc nâng cao chất lượng cuộc sống cho người dân nông thôn. Nó cũng giúp giảm áp lực đô thị hóa đối với các thành phố lớn.

Tuy nhiên, cùng với những ưu điểm đó, đô thị hóa nông thôn cũng đối mặt với những hạn chế như gây ô nhiễm môi trường, tăng trưởng bất bình đẳng giữa thành thị và nông thôn, cũng như xung đột xã hội.

Đô thị hóa ngoại vi

Quá trình đô thị hóa ngoại vi là quá trình phát triển đô thị tại các khu vực ngoại vi của các thành phố lớn, thường thông qua việc mở rộng ranh giới đô thị và sáp nhập các vùng nông thôn lân cận vào thành phố. Đô thị hóa ngoại vi mang lại một số lợi ích như tăng cường khả năng tiếp cận của người dân với các dịch vụ đô thị và giảm áp lực dân số đối với trung tâm thành phố.

Tuy nhiên, cùng với những ưu điểm đó, đô thị hóa ngoại vi cũng đối mặt với những hạn chế như gây lãng phí đất đai, gây ô nhiễm môi trường và tăng trưởng bất bình đẳng giữa thành thị và nông thôn.

3 hình thức đô thị hóa phổ biến

Đô thị hóa tự phát

Quá trình đô thị hóa tự phát là hiện tượng đô thị hóa diễn ra mà không có sự quy hoạch hay kế hoạch chặt chẽ. Thường xuyên, người dân tự xây dựng nhà cửa và khu dân cư ở các vùng nông thôn, ven đô thị.

Đô thị hóa tự phát mang đến một số lợi ích như đáp ứng nhu cầu nhà ở cho người dân và tạo ra việc làm cho cộng đồng. Tuy nhiên, những ưu điểm này cũng đi kèm với những hạn chế như gây ô nhiễm môi trường, tăng trưởng bất bình đẳng giữa thành thị và nông thôn, cũng như xung đột xã hội.

Các yếu tố ảnh hưởng đến quá trình đô thị hóa ở nước ta

Đô thị hóa ở Việt Nam chịu ảnh hưởng của nhiều yếu tố như tự nhiên, xã hội, văn hóa và kinh tế. Để đạt đô thị hóa bền vững, cần phối hợp chặt chẽ giữa các cấp, ngành và địa phương để tận dụng lợi thế và khắc phục hạn chế, thúc đẩy quá trình đô thị hóa một cách hợp lý và hiệu quả.

Điều kiện tự nhiên

Điều kiện tự nhiên đóng vai trò quan trọng trong quá trình đô thị hóa, ảnh hưởng đến sự phát triển của các đô thị. Đối với địa hình, nơi có địa hình bằng phẳng và đất đai màu mỡ thường thu hút nhiều dân cư đến sinh sống và làm việc. Khí hậu ôn hòa và mát mẻ cũng tạo điều kiện thuận lợi cho phát triển đô thị. Đồng thời, tài nguyên thiên nhiên phong phú và đa dạng cung cấp cơ sở cho sự phát triển của các ngành kinh tế, thúc đẩy quá trình đô thị hóa.

Điều kiện xã hội

Điều kiện xã hội cũng đóng vai trò quan trọng trong quá trình đô thị hóa, ảnh hưởng gián tiếp đến sự phát triển của các đô thị. Trình độ dân trí cao giúp người dân tiếp cận thông tin và kiến thức mới, từ đó nâng cao chất lượng cuộc sống và thúc đẩy quá trình đô thị hóa. Lối sống hiện đại và văn minh thường đi đôi với sự phát triển của các đô thị.

Các yếu tố ảnh hưởng đến quá trình đô thị hóa ở nước ta

Văn hóa dân tộc

Văn hóa dân tộc là nền tảng tinh thần của mỗi quốc gia, dân tộc. Nó là tổng thể những giá trị vật chất và tinh thần được hình thành và phát triển qua quá trình lịch sử của dân tộc đó. Văn hóa dân tộc có vai trò quan trọng trong việc định hình bản sắc của một dân tộc, gắn kết các thành viên trong cộng đồng dân tộc lại với nhau. Các giá trị văn hóa truyền thống tạo nên bản sắc riêng cho các đô thị Việt Nam.

Trình độ phát triển kinh tế

Trình độ phát triển kinh tế đóng vai trò quyết định trong quá trình đô thị hóa. Kinh tế phát triển mang lại cơ hội việc làm, thu nhập và thu hút dân cư từ nông thôn đến thành thị. 

Tác động của đô thị hóa đến kinh tế, xã hội và môi trường

Đô thị hóa là quá trình chuyển dịch dân cư từ nông thôn ra thành thị, dẫn đến sự gia tăng dân số đô thị và mở rộng lãnh thổ đô thị. Quá trình đô thị hóa có những tác động tích cực và tiêu cực đến kinh tế, xã hội và môi trường.

Tác động tích cực của đô thị hóa

♦ Thúc đẩy tăng trưởng kinh tế: Ảnh hưởng tích cực của đô thị hóa rõ nét khi nó là động lực thúc đẩy tăng trưởng kinh tế. Quá trình này tạo ra nhiều cơ hội việc làm, thu hút đầu tư và phát triển các ngành thương mại và dịch vụ.

♦ Nâng cao chất lượng cuộc sống: Tăng chất lượng cuộc sống là một điều tích cực của đô thị hóa, khiến cho người dân có nhiều cơ hội tiếp cận giáo dục, y tế, văn hóa, giải trí, đồng thời giúp cải thiện chất lượng cuộc sống của họ.

♦ Phát triển văn hóa, xã hội: Đô thị hóa đóng góp vào sự phát triển văn hóa và xã hội bằng cách thúc đẩy sự giao lưu và hội nhập văn hóa, xã hội giữa các vùng miền và quốc gia.

Tác động của đô thị hóa đến kinh tế, xã hội và môi trường

Tác động tiêu cực của đô thị hóa

♦ Gia tăng ô nhiễm môi trường: Tăng ô nhiễm môi trường là hậu quả tiêu cực của đô thị hóa, xuất phát từ sự gia tăng dân số, mật độ dân số và nhu cầu sử dụng tài nguyên, năng lượng.

♦ Tăng trưởng bất bình đẳng: Sự gia tăng bất bình đẳng là một hậu quả không mong muốn của đô thị hóa, làm nổi bật sự chênh lệch giữa giai cấp giàu có và nghèo đói giữa thành thị và nông thôn.

♦ Xung đột xã hội: Gia tăng xung đột xã hội là một hậu quả của đô thị hóa, đi kèm với sự gia tăng các vấn đề như tội phạm, tệ nạn xã hội và các thách thức xã hội khác.

Tình hình đô thị hóa ở Việt Nam hiện nay

Tỷ lệ đô thị hóa tại Việt Nam đang có xu hướng tăng nhanh, đặc biệt là ở các thành phố lớn. Điều này cho thấy quá trình đô thị hóa tại Việt Nam đang diễn ra mạnh mẽ, kéo theo nhiều thay đổi về kinh tế, xã hội và môi trường.

Tỷ lệ đô thị hoá các tỉnh thành của Việt Nam

Cho đến đầu năm 2023, tỷ lệ đô thị hóa tại Việt Nam đạt 42%, tương đương với khoảng 42 triệu dân đô thị. Tỷ lệ này đã tăng nhanh trong những năm gần đây, từ 20,5% năm 2000 lên 30,5% năm 2010, 40% năm 2020 và cuối cùng là 42% năm 2023.

Tình hình đô thị hóa ở Việt Nam hiện nay

Tốc độ đô thị hóa tại Việt Nam

Tốc độ đô thị hóa tại Việt Nam được đánh giá bằng cách tính tỷ lệ đô thị hóa của năm hiện tại so với năm trước đó. Dữ liệu từ Tổng cục Thống kê cho thấy, trong giai đoạn từ 2000 đến 2023, tốc độ đô thị hóa của Việt Nam trung bình đạt khoảng 1,2% mỗi năm.

Tỉnh thành có tỷ lệ đô thị hoá cao nhất Việt Nam

Cho đến đầu năm 2023, Thành phố Hồ Chí Minh đứng đầu với tỷ lệ đô thị hóa cao nhất Việt Nam, đạt 82,2%. Hà Nội tiếp theo với tỷ lệ đô thị hóa là 78,2%. Ngoài ra, các tỉnh thành khác với tỷ lệ đô thị hóa cao hơn 50% bao gồm Đà Nẵng, Hải Phòng, Cần Thơ, Quảng Ninh, Bình Dương, Đồng Nai, Bà Rịa - Vũng Tàu, Bắc Ninh và Hưng Yên.

2 tiêu chí đánh giá quá trình đô thị hóa

Quá trình đô thị hóa được đánh giá dựa trên 2 tiêu chí chính là tiêu chí đánh giá theo chiều sâu và tiêu chí đánh giá theo chiều rộng. Mỗi tiêu chí có những ưu điểm và hạn chế riêng, cần được kết hợp hài hòa để đánh giá quá trình đô thị hóa một cách toàn diện.

Tiêu chí đánh giá theo chiều sâu

Tiêu chí đánh giá theo chiều sâu là những tiêu chí đánh giá quá trình đô thị hóa dựa trên những yếu tố nội tại của đô thị, bao gồm:

♦ Cơ cấu kinh tế: Các yếu tố này bao gồm cơ cấu kinh tế, trong đó có tỷ trọng các ngành kinh tế, đặc biệt là các ngành công nghiệp và dịch vụ. 

♦ Cơ sở hạ tầng: Cơ sở hạ tầng là một yếu tố khác được xem xét, đo lường mức độ phát triển của các công trình hạ tầng kỹ thuật và hạ tầng xã hội trong đô thị. 

♦ Chất lượng cuộc sống: Chất lượng cuộc sống, bao gồm trình độ dân trí, y tế, giáo dục, văn hóa, giải trí, cũng là một tiêu chí đánh giá quan trọng.

Tiêu chí đánh giá theo chiều sâu giúp đánh giá mức độ phát triển của các đô thị, từ đó có những chính sách phù hợp để thúc đẩy quá trình đô thị hóa bền vững.

2 tiêu chí đánh giá quá trình đô thị hóa

Tiêu chí đánh giá theo chiều rộng

Tiêu chí đánh giá theo chiều rộng là những tiêu chí đánh giá quá trình đô thị hóa dựa trên những yếu tố bên ngoài của đô thị, bao gồm:

♦ Tỷ lệ dân số đô thị: Các yếu tố này bao gồm tỷ lệ dân số đô thị, đo lường tỷ lệ dân số sống trong thành thị so với tổng dân số của một vùng hay khu vực. 

♦ Tốc độ đô thị hóa: Tốc độ đô thị hóa là một yếu tố khác được xem xét, thể hiện tốc độ gia tăng của tỷ lệ dân số đô thị. 

♦ Mật độ dân số đô thị: Mật độ dân số đô thị, đo lường mật độ dân số sống trong thành thị trên một đơn vị diện tích, cũng là một trong những yếu tố được đánh giá.

Tiêu chí đánh giá theo chiều rộng giúp đánh giá mức độ đô thị hóa của một vùng hay khu vực, từ đó có những chính sách phù hợp để quản lý và phát triển đô thị bền vững.

Việc tìm hiểu về đô thị hóa là gì và tình hình đô thị hóa tại Việt Nam sẽ giúp người dân hiểu hơn về các chính sách di cư và nhập cư của nhà nước. Bên cạnh đó, tìm hiểu những khái niệm dân cư này sẽ giúp người dân có ý thức hơn trong các quyết định thay đổi xuất, nhập cư.